ولایت / مفهوم ولایت

نوشته شده توسط Super User. ارسال شده در معارف دینی

پرسش	پاسخ
ولایت یعنی چه؟	آقای سروش به این پرسش این گونه پاسخ می دهند: «کلمه ولایت به معنی «قرب» و «نزدیکی» بی واسطه است... دو نفر که به یکدیگر محبّت دارند، ولیّ یکدیگرند وقتی که کسی در کار دیگری تصرّف بی واسطه می کند، ولیّ اوست عربها اوّلین باران بهاری را «وسمی» و بعدی ها را که بی واسطه پس از آن می بارد «ولیّ» می گویند توالی هم از ریشه ولایت است پدر ولیّ فرزند است، به این معنا که بین پدر و فرزند واسطه ای وجود ندارد و پدر مستقیماً در کار فرزند خود تصرّف و نظارت می کند. فرماندهی که به زیردستان خود فرماندهی مستقیم دارد، والی و ولیّ آنهاست در همه این موارد «ولایت» عبارت است از یک رابطه مستقیم بی واسطه بین دو کس یا دو نهاد یا دو جمع یا دو گروه از جنس محبّت یا ریاست یا توالی و تبعیّت یا نصرت و امثال آن»(1). z z z مطابق فارسی کلمه ولایت سرپرستی است و به کسی ولیّ و والی می گویند که سرپرستی امری را به عهده دارد(2). و معانی «قرب» و نزدیکی و «محبّت» و «ریاست» و «نصرت» یا از لوازم سرپرستی هستند و یا از مقارنات آن. این مادّه در کتب لغت و در قرآن نیز همین معنا را دارد. «اللَّه ولی الذین امنوا؛(3) خداوند سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند». «و آیه انما ولیّکم اللَّه و رسوله و الذین امنوا الذین...؛(4) سرپرست شما فقط خدا و رسول اوست و کسانی که ایمان آورده اند کسانی که...». البته فقط با توجّه به لغت و ترجمه نمی شود بحث کلامی در مورد ولایت داشت بلکه آنچه مهم است این است که این سرپرستی از نظر ما مبنایی دارد و هر کسی حق ندارد که این سرپرستی را داشته باشد. مبنای این سرپرستی در مورد خداوند احاطه و حضور و آگاهی اوست و در مورد معصومین عصمت است که ترکیبی است از همین احاطه و آگاهی که خداوند به ایشان عنایت فرموده و مصونیّت از هوی و خطا و... مصونیّتی که برخاسته از علم و اختیار ایشان است. به هر حال از این احاطه و آگاهی، مصونیّت از خطا و هوی و... سرچشمه می گیرد علم به انسان و به قدر و اندازه و ارزش و برنامه او و علم به قوانین هستی و روابطی که انسان با هستی دارد و آزادی از هوی و خطا زمینه ساز این سرپرستی است و اولویت نبی و مدیریت او بر این اساس بنا نهاده شده، که در آیه «النبی اولی بِکم من انفسکم» و روایت «الست اولی بکم من انفسکم» و «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» بر همین اساس معنا می شود. او به دلیل آگاهی و احاطه و رأفت و محبّتی که دارد، از خودِ من سزاوارتر است و مقدّم است از من بر خودِ من. «ولایت» اوّلاً؛ با لذّات متعلّق به خداوند است. چه او مالک و عالِم و خبیر و محیط به هستی و روابط و قوانین آن می باشد و فقط اوست که حق تصرّف و سرپرستی بر تمامی عالَم را داراست و دیگران به اندازه ای که خداوند به آنها اذن می دهد حق سرپرستی دارند و یا اولویّت می یابند و در مورد معصومیّن«علیهم السلام» به دلیل آگاهی و مصونیّت و... است که «ولایت» و «اولویّت» آنها از جانب خداوند مطرح می شود و به آنها تعویض می گردد. در مورد ولایت پدر بر فرزند هم با اندکی اغماض و تفاوت همین شرط می آید. آگاهی به مصالح فرزند و عمل بر طبق آن شرط ولایت پدر است. در غیر این صورت پدر حق ولایت ندارد. تفاوت در نوع ولایت ها و محدوده نفوذ آن ها بستگی به تفاوت آگاهی و رعایت حدود دارد. « بخش پاسخ به سؤالات » 1) کتاب بسط تجربه نبوی ولایت، ص 252. 2) در اقرب الموارد آمده است که: «ولیه یلیه از باب ضرب یضرِب و سمع یسمع ولیاً دنا منه و قرب. ولیَ الشی ء و علیه وِلایةً و وَلایةً:ملک امره و قام به. ولاّه الامر تولیةً جعله و الیا علیه تولی الامر تولّیاً تقلّد و قام به و - فلاناً اتّخذه ولیّاً الوالی اسم فاعل و منه و الی البلد للمتسلط علیها و حاکمها لانه یلی القوم بالتدبیر و الامر و النهی؟ جمع آن وُلاة است.(الَولاءُ) کسماء: المِلک و المحبة و النصرة و القرب و القرابه. الولایة بالفتح مصدر و - البلاد التی یتسلط علیها الوالی(ج) وَ لایات. الولی فعیل بعمنی فاعل من ولیه اذا قام به. و منه «الله ع ظولیّ الذین امنوا» الجمع اولیاء و قال ابن فارس و کلّ من ولیّ امر احد فهو ولیّه. 3) سوره بقره، آیه 257. 4) سوره مائده، آیه 55.

پرسش

پاسخ

ولایت یعنی چه؟

آقای سروش به این پرسش این گونه پاسخ می دهند:
«کلمه ولایت به معنی «قرب» و «نزدیکی» بی واسطه است... دو نفر که به یکدیگر محبّت دارند، ولیّ یکدیگرند وقتی که کسی در کار دیگری تصرّف بی واسطه می کند، ولیّ اوست عربها اوّلین باران بهاری را «وسمی» و بعدی ها را که بی واسطه پس از آن می بارد «ولیّ» می گویند توالی هم از ریشه ولایت است پدر ولیّ فرزند است، به این معنا که بین پدر و فرزند واسطه ای وجود ندارد و پدر مستقیماً در کار فرزند خود تصرّف و نظارت می کند. فرماندهی که به زیردستان خود فرماندهی مستقیم دارد، والی و ولیّ آنهاست در همه این موارد «ولایت» عبارت است از یک رابطه مستقیم بی واسطه بین دو کس یا دو نهاد یا دو جمع یا دو گروه از جنس محبّت یا ریاست یا توالی و تبعیّت یا نصرت و امثال آن»(1).
z z z
مطابق فارسی کلمه ولایت سرپرستی است و به کسی ولیّ و والی می گویند که سرپرستی امری را به عهده دارد(2). و معانی «قرب» و نزدیکی و «محبّت» و «ریاست» و «نصرت» یا از لوازم سرپرستی هستند و یا از مقارنات آن.
این مادّه در کتب لغت و در قرآن نیز همین معنا را دارد. «اللَّه ولی الذین امنوا؛(3) خداوند سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند».
«و آیه انما ولیّکم اللَّه و رسوله و الذین امنوا الذین...؛(4) سرپرست شما فقط خدا و رسول اوست و کسانی که ایمان آورده اند کسانی که...». البته فقط با توجّه به لغت و ترجمه نمی شود بحث کلامی در مورد ولایت داشت بلکه آنچه مهم است این است که این سرپرستی از نظر ما مبنایی دارد و هر کسی حق ندارد که این سرپرستی را داشته باشد. مبنای این سرپرستی در مورد خداوند احاطه و حضور و آگاهی اوست و در مورد معصومین عصمت است که ترکیبی است از همین احاطه و آگاهی که خداوند به ایشان عنایت فرموده و مصونیّت از هوی و خطا و... مصونیّتی که برخاسته از علم و اختیار ایشان است.
به هر حال از این احاطه و آگاهی، مصونیّت از خطا و هوی و... سرچشمه می گیرد علم به انسان و به قدر و اندازه و ارزش و برنامه او و علم به قوانین هستی و روابطی که انسان با هستی دارد و آزادی از هوی و خطا زمینه ساز این سرپرستی است و اولویت نبی و مدیریت او بر این اساس بنا نهاده شده، که در آیه «النبی اولی بِکم من انفسکم» و روایت «الست اولی بکم من انفسکم» و «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» بر همین اساس معنا می شود. او به دلیل آگاهی و احاطه و رأفت و محبّتی که دارد، از خودِ من سزاوارتر است و مقدّم است از من بر خودِ من.
«ولایت» اوّلاً؛ با لذّات متعلّق به خداوند است. چه او مالک و عالِم و خبیر و محیط به هستی و روابط و قوانین آن می باشد و فقط اوست که حق تصرّف و سرپرستی بر تمامی عالَم را داراست و دیگران به اندازه ای که خداوند به آنها اذن می دهد حق سرپرستی دارند و یا اولویّت می یابند و در مورد معصومیّن«علیهم السلام» به دلیل آگاهی و مصونیّت و... است که «ولایت» و «اولویّت» آنها از جانب خداوند مطرح می شود و به آنها تعویض می گردد. در مورد ولایت پدر بر فرزند هم با اندکی اغماض و تفاوت همین شرط می آید. آگاهی به مصالح فرزند و عمل بر طبق آن شرط ولایت پدر است. در غیر این صورت پدر حق ولایت ندارد.
تفاوت در نوع ولایت ها و محدوده نفوذ آن ها بستگی به تفاوت آگاهی و رعایت حدود دارد.

« بخش پاسخ به سؤالات »
1) کتاب بسط تجربه نبوی ولایت، ص 252.
2) در اقرب الموارد آمده است که: «ولیه یلیه از باب ضرب یضرِب و سمع یسمع ولیاً دنا منه و قرب. ولیَ الشی ء و علیه وِلایةً و وَلایةً:ملک امره و قام به. ولاّه الامر تولیةً جعله و الیا علیه تولی الامر تولّیاً تقلّد و قام به و - فلاناً اتّخذه ولیّاً الوالی اسم فاعل و منه و الی البلد للمتسلط علیها و حاکمها لانه یلی القوم بالتدبیر و الامر و النهی؟ جمع آن وُلاة است.(الَولاءُ) کسماء: المِلک و المحبة و النصرة و القرب و القرابه. الولایة بالفتح مصدر و - البلاد التی یتسلط علیها الوالی(ج) وَ لایات. الولی فعیل بعمنی فاعل من ولیه اذا قام به. و منه «الله ع ظولیّ الذین امنوا» الجمع اولیاء و قال ابن فارس و کلّ من ولیّ امر احد فهو ولیّه.
3) سوره بقره، آیه 257.
4) سوره مائده، آیه 55.

موسسه در راه حق، نشر و ترویج معارف اسلامی

اشتراک نشریات