توبه

نوشته شده توسط Super User. ارسال شده در اطاعت و عبادات

پرسش	پاسخ
اگر عملی انجام داده ایم و نمی دانیم گناه است یا نیست، باید توبه کنیم؟	اگر عملی گناه باشد، چه از ابتدا به گناه بودن آن علم داشته باشیم و چه نداشته باشیم، بعد از پی بردن به گناه بودن آن باید فوراً توبه کنیم. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا با شکستن توبه می توان دوباره توبه نمود؟	درباره این که اگر انسانی توبه اش را شکست و مجدداً توبه نمود توبه اش قبول می شود دلیل آن خود آیات توبه است که توبه ای را که مورد قبول واقع می شود مقید به دفعه اول نکرده است و اگر توبه پس از شکستن توبه قبول نمی شد باید گفته می شد که توبه تنها نوبت اول پذیرفته می شود پس آیاتی که مطلق است و قیدی برای توبه از این جهت نیاورده خود دلیل است که توبه در هر حال پذیرفته می شود توجه به چند نکته لازم است نخست اینکه توبه باید حقیقی باشد و اینکه انسان به زبان توبه کند و در قلب قصد بازگشت به گناه داشته باشد این توبه نخواهد بود دوم اینکه گناه را کوچک نشمارد چه اینکه در برخی احادیث آمده که از گناهانی که آمرزیده نمی شود این است که انسان بگوید کاش گناه من تنها همین گناه بود. دلیل دیگر اینکه خداوند توبه انسان را اگر چه پس از شکستن توبه قبلی باشد می آمرزد این است که اگر با شکستن توبه دیگر آمرزش مطرح نبود باید اینگونه افراد از رحمت خداوند مأیوس و نا امید شوند در حالی که یأس از رحمت خدا خود یکی از گناهان کبیره می باشد. در عین حال از نظر اخلاقی پی درپی شکستن توبه در واقع به تمسخر گرفتن آن است و دلیل بر ضعف اراده و اعتقاد به نفس است. « بخش پاسخ به سؤالات »
اگر کسی باعث انحراف دیگری شد، راه جبران آن چیست؟	شخصی که باعث انحراف شخص دیگری شده، ابتدا باید توبه کند که دیگر مرتکب آن انحراف نشود. سپس بر او لازم است که شخص منحرف شده را چنانچه زنده است و دسترسی به او دارد، باید به او آگاهی دهد و او را از آن انحراف باز دارد. پس از آنکه آن شخص آگاهی به انحراف پیدا کرد و فهمید که ارتکاب آن گناه است، وظیفه انسان انجام شده است. این آیه قرآنی بر این وظیفه دلالت دارد که: «الا الذین تابوا و اصلحوا؛(1) کسانی که توبه کرده و کاستیهای گذشته و خطاها را اصلاح کنند، توبه شان مورد قبول واقع می شود». « بخش پاسخ به سؤالات » 1) سوره بقره، آیه 160.
پشیمانی از گناه چه اثری دارد؟ با اینکه پشیمانی یکی از عوامل بزرگ نگرانی است، چرا اسلام آن را واجب کرده است؟	پشیمانی از گناه نه تنها باعث نگرانی و اضطراب نمی شود، بلکه باعث می شود نگرانی و اضطرابی که در اثر ارتکاب گناه به وجود آمده است، جبران شود؛ زیرا گناه، انحراف از طبیعت و فطرت است و باعث ناراحتی وجدان می شود. خداوند نیز توبه و پشیمانی از گناه را باعث آمرزش قرار داده است؛ بنابراین توبه کار با پشیمانی باعث آمرزش گناه و جبران خسارت انحراف خویش می شود. « بخش پاسخ به سؤالات »
گفته اند یکی از شرایط توبه این است که باید گوشت و پوستی که از حرام روییده است، ریخته شود و دوباره پوست و گوشت تازه بروید؛ معنای این سخن چیست؟	اولاً: شرط مذکور از شرایط صحّت توبه نیست، بلکه شرط کمال است. ثانیاً: در حدیث نیامده است که باید پوست ریخته شود؛ آنچه از حدیث استفاده می شود این است که گوشتی که از حرام روییده باید در اثر ریاضت و تلاش ریخته شود و گوشت تازه در بدن بروید. « بخش پاسخ به سؤالات »
اگر خداوند توبه پذیر است، چرا روزه فاجر، گنهکار، شرابخوار و قمار باز پذیرفته نیست؟	معنای توبه پذیر بودن خداوند این است که اگر بندگان از گناهان خویش توبه کنند، توبه آنان را می پذیرد و هر گناهکاری که توبه نکند، خداوند عمل او را قبول نمی کند؛ هر چند عباداتی که چنین فردی انجام داده اگر با شرایط باشد، تکلیف خود را ادا کرده است، امّا درجه کامل را نخواهد داشت. پس توبه نمودن و در عین حال ترکیب اطاعت و معصیّت مثل مثالی است که پیامبر اکرم«صلی الله علیه وآله» فرموده اند: اخلاق بد فاسد می کند عمل را، چنانکه سرکه خراب می نماید عسل را. « بخش پاسخ به سؤالات »
چرا فقط در مکتب انبیا«علیهم السلام» می توان در انسان حالت توبه به وجود آورد؟	زیرا تنها این مکتب است که انسان را به سوی خدا سوق می دهد و از تخلّف و گناه بر حذر می دارد و مژده نعمت های آن جهان را می دهد. و اساساً اگر ارزشهای دینی نباشند و قرب به حق مورد ستایش و بُعد و نافرمانی نکوهش نشده باشد، بازگشت مفهوم ندارد. این رهنمود وحی است که فاصله انسان از آنچه هست و آنچه می تواند باشد را نشان می دهد و شور بازگشت(توبه) را در انسان زنده می کند. « بخش پاسخ به سؤالات »
شرایط توبه چیست؟	در نهج البلاغه آمده است که شخصی در حضور حضرت امیرالمؤمنین«علیه السلام»، «استغفرالله» گفت. حضرت فرمود: وای بر تو! چه می گویی، می دانی استغفار چیست؟ استغفار(طلب آمرزش از خدا) درجه افراد بلند مرتبه و اسمی است که بر شش معنی واقع می شود(با فراهم بودن شش امر، تحقق می یابد). نخست:پشیمانی نسبت به کار گذشته است. این مرحله بسیار مهم است؛ زیرا با شناخت اطراف گناه و جرم، باید احساس گناه و جرم پذیری در انسان شکل گیری و سرمایه مراحل بعد شود. دوم: تصمیم بر این که دیگر به آن گناه یا گناهان باز نگردد. سوّم: چنانچه حقوقی از دیگران از بین برده است اداء نماید. چهارم: قضای فریضه واجبی که ترک شده است. پنجم: گوشت هایی که بر بدنش از طریق حرام روییده، در اثر تلاش در راه خدا آن را فرو ریزد تا گوشت دیگری از طریق حلال بر بدن وی بروید. ششم: رنج و تلخی طاعت را به جسم خویش بچشاند، چنانکه شیرینی معصیت و گناه را به آن چشانده است. توضیح این که: دو شرط اخیر، شرایط کمال توبه هستند؛ یعنی توبه کامل این است که انسان آنها را مراعات نماید. بنابراین، چنانچه چهار امر اول را انجام دهد، توبه واجب را انجام داده است. یادآوری این نکته لازم است که انسان نباید براساس این توهم باطل که خدا مرا نمی آمرزد از توبه خودداری کند؛ زیرا یاس و ناامیدی از رحمت خدا از گناهان کبیره است. و البته گناهان و نوع توبه متفاوت است. گاهی پشیمانی از یک گناه کفایت می کند. برای اطلاع بیشتر لازم است که به کتب مفصل رجوع شود. « بخش پاسخ به سؤالات »
اگر انسان تا سر حدّ پیری گناه کند، آیا توبه او پذیرفته است؟	کسی در دوران پیری موفّق به توبه شود، خداوند توبه او را قبول می کند، ولی سخن اینجا است که معلوم نیست به دوران پیری برسد و یا موفّق به توبه شود، بسیاری در جوانی می میرند. علاوه بر این گاهی گناه چنان دل را سیاه می کند که دیگر زمینه توبه از بین می رود. توبه واجب فوری است؛ یعنی پس از انجام گناه باید فوراً توبه کرد، از گناه خویش پشیمان شد و تصمیم گرفت که دیگر آن را انجام نداد. « بخش پاسخ به سؤالات »
چگونه می توان توبه را نشکست؟	خداوند نیرویی به انسان داده که با آن می تواند بر مشکلات بزرگ و موانع طاقت فرسا چیره شود؛ این نیرو، نیروی «اراده» و «تصمیم» است. گناهکار در همان لحظه توجّه به گناه باید قاطعانه تصمیم بگیرد که برای همیشه گناه را ترک کند و چنان در عزمش استوار باشد که اگر کوه ها فرو ریزد او همچنان بر عزمش باقی باشد. کسی که با آگاهی از این قدرت خود، از گناه توبه کند، دیگر به گناه باز نمی گردد. خداوند وعده فرموده گناهان پیشین گناهکار توبه کار را - گرچه توبه خود را شکسته باشد - بیامرزد. توبه کاران نیز باید عزم داشته باشند که در آینده به گناه باز نگردند. شاید پرسش شود که عزم چگونه ایجاد می شود؟ عزم حاصل، شناخت ضرر و زیان گناه و بدی های شکستن توبه و وسعت آثار سوء در دنیا و آخرت است. توجّه به آنچه از دست می رود و از آدمی می کاهد، انسان را که طالب نفع خویش است از اشتباه باز می گرداند و تصمیم پا برجا می ماند. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا با گشوده شدن باب توبه، نظام اجتماعی به هم نمی ریزد؟ مثلاً چگونه ممکن است انسان دست به قتل بزند و در آخر عمر با توبه تمام گناهانش بخشیده شود؟	توبه و بازگشت به خدا تنها حقّ خداوند را جبران می کند؛ زیرا عاصی با عصیان در برابر خدا حقّ اولویت خدا را مراعات نکرده و در برابر او تجرّی و سرکشی روا داشته است؛ از اینرو سزاوار عقاب خواهد بود. خداوند براساس تفضّل و لطف بی پایانش تضییع حقّ خود را با توبه قابل جبران می داند. امّا حقوق تضییع شده انسان ها را توبه جبران نمی کند؛ مثلاً کسی که به مال دیگران تجاوز کرده است، علاوه بر توبه باید مال دیگران را نیز بپردازد و یا اگر کسی را کشته است توبه از این گناه حقّ قصاص را از بین نمی برد. حتّی در واجباتی مانند نماز و روزه که تفویت آنها موجب قضا می شود، توبه باعث ساقط شدن قضای آنها از عهده انسان نیست؛ بر این اساس توبه به نظام اجتماعی زیان نمی رساند و باعث تضییع حقّی نمی شود. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا اعدام مرتد فطری در صورتی که توبه کند با رحمت خداوند ناسازگار نیست؟	اوّلاً: کسانی رحمت خداوند را در خواهند یافت که قابلیّت داشته باشند. اگر فردی در حالتی بود که شایستگی افاضه رحمت خدا را از دست داد، رحمت خداوند شامل حال او نخواهد شد. لازمه این امر محدودیّت رحمت خداوند نیست، بلکه خارج شدن شخص از قابلیّت دریافت رحمت خدا موجب این امر شده است. ثانیاً: قبول نشدن توبه و لزوم کشتن مرتد فطری، از حدود خداوند است. حدود کیفرهایی است که حیات جامعه و مصالح امّت متوقّف بر آنها است. رأفت و رحمت بر یک فرد هیچ گاه نباید مانع مصلحت اجتماع شود؛ بنابراین غلبه رحمت خداوند بر غضب وی با حکم مورد مرتد فطری منافات ندارد. البتّه مرتد فطری اگر واقعاً توبه کرده باشد، ممکن است در آخرت مورد عفو الهی قرار گیرد. « بخش پاسخ به سؤالات »
از کجا بدانیم خداوند توبه ما را قبول است؟	خداوند وعده آمرزش توبه ای را داده است که با شرایط انجام شود. باید همواره مراقب بود که گرفتار گناه نشد. از سوی دیگر در احادیث آمده که در مؤمن دو نور هست: یکی نور خوف(ترس) و دیگری نور رجا(امید). مؤمن حقیقی از این دو نور همزمان بهره مند است. « بخش پاسخ به سؤالات »
چه گناهی توبه پذیر نیست؟	از آیات قرآن و احادیث معصومان«علیهم السلام» استفاده می شود که گناهی نیست که توبه نداشته باشد حتّی شرک - که از هر گناهی بزرگ تر است - به شرط توبه با اخلاص قابل آمرزش است. در صورت ارتکاب گناهانی که مربوط به حقوق مردم است، باید علاوه بر توبه، حقوق مردم را بازگشت داد. نیز از گناهی مانند دشنام دادن به امامان و پیامبران و سوزاندن قرآن باید با کمال اخلاص توبه کرد. اگر گناهکار با انجام چنان گناهانی نجس شده باشد با توبه پاک می شود. قرآن کریم می فرماید: «انّ اللَّه یغفر الذنوب جمیعاً؛ خداوند(با توبه) تمامی گناهان را می آمرزد». « بخش پاسخ به سؤالات »
چرا توبه افراد پس از هزاران گناه پذیرفته می شود؟ آیا این باعث گریز برخی از مکتب اسلام نیست؟	توبه نه تنها باعث گریز از مکتب اسلام نیست که مایه جذب به مکتب است، توبه دری است که خداوند آن را به روی بندگانش گشوده است، اگر توبه گناهکاران قبول نمی شد، با توجّه به اینکه انسان معمولاً دستخوش گناه واقع می شود، باب نجات به طور کلّی به روی انسان بسته می شد و گناهکاران باید از رحمت الهی قطع امید می کردند و از زندگی دست می کشیدند و یا مأیوس به زندگی ادامه می دادند، و این باعث رکود در پیشرفت ملّت ها می شد و زندگی از مرگ تلخ تر می گشت. خداوند باب توبه را به روی انسان گشوده است. بدین ترتیب هر کس مرتکب گناهی شد، توبه می کند، از گناه خویش پشیمان می شود و با وعده مغفرت الهی نشاط و امید در وی همچنان زنده می ماند. توجّه به این نکته لازم است که نباید به امید توبه مرتکب گناه شد؛ چه اینکه تضمینی نیست که انسان به توبه توفیق یابد؛ ممکن است پس از ارتکاب گناه اجل فرا برسد و موفّق به توبه نشود. در ضمن بسیاری گناهان عقوبتی دارند که دامنگیر انسان می شود و از این گذشته گناهانی هستند که باید اصلاح و جبران شوند مانند حقوق مردم، و با توبه اصلاح نمی شود. و در مراتبی دیگر گناهانی جُرم محسوب گردیده و مجازات سنگین به دنبال دارد. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا توبه کسی که گناهی را با علم به حرام بودن آن مرتکب شود، پذیرفته است؟	از برخی احادیث استفاده می شود که گناهکار حتّی اگر به زشتی و حرمت گناه آگاه باشد، جاهلانه مرتکب آن می شود؛ چه اینکه اگر آگاهی کامل از زشتی معصیّت داشته باشد هیچگاه مرتکب آن نمی شود؛ بنابراین، انجام گناه همراه با مرتبه ای از جهالت است. سپس اگر گناهکار به حرمت گناه آگاه باشد و توبه کند و تصمیم به ترک گناه بگیرد خداوند توبه او را می پذیرد. « بخش پاسخ به سؤالات »
مسأله گناه، انگیزه ها و توبه را در چه علمی باید مطالعه کرد؟	گرفتار شدن به گناه معمولاً به خاطر این است که انسان شناخت صحیح و اصولی از حقیقت گناه و فرجام خطر آفرین آن ندارد. انجام یک گناه به مثابه این است که انسان به دست خود، خویشتن را در آتش بیفکند. اولیای خدا که از گناه دوری می کنند، دارای بصیرت و بینایی در این زمینه می باشند. البته این که گناه چه آثاری به دنبال دارد و چه نقشی در انسان و عقب افتادن او از کاروان تکامل و سعادت ایفا می کند، یک بحث عمیقی است که باید آن را در علم اخلاق مطالعه کرد، ولی سخن در اینجا در یکی دو تا از آثار سهمگین گناه است که یکی از آنها فساد و زیانی است که برای خود انسان و جامعه ای که در آن زندگی می کند دارد. دیگری ، استحقاق عقوبت بزرگ و خشم خداوند است. باید توجّه داشت که یک گناه کافی است که انسان را از شمول رحمت خداوند محروم سازد؛ چه رسد گناهان بسیار، ولی از آنجا که خداوند دارای رحمت گسترده است، بندگانی را که گرفتار گناه می باشند، طرد نکرده و در صورتی که آنها توبه کنند و به خدا باز گردند، وعده فرموده که آنان را بپذیرد و توبه آنها را قبول کند. و همان گونه که ارتکاب گناه، مانند افتادن در پرتگاه هلاکت است، توبه از گناه نیز واجب فوری است و یک لحظه هم نباید در مورد آن تعلل و مسامحه کرد، و با تصمیمی قاطع و عزمی راسخ و اراده ای قوی، باید برای پشیمانی از گناه و باز نگشتن به آن پایداری و مقاومت نشان داد. در این زمینه، دعا و نیایش و توسل به پیامبر و خاندان گرامی«علیهم السلام» بخصوص امام زمان«علیه السلام» بسیار مؤثر و کارساز است؛ گرچه خداوند قدرت و توان ترک گناه را به انسان داده و او را از اختیار و اراده برخوردار ساخته است، در عین حال دعا و نیایش و ارتباط با خدا و توسل به اولیای او به ویژه امام زمان«علیه السلام» که امام و سرور ما در این زمان است، به انسان قدرت و نیروی بیشتری می دهد تا بتواند در برابر موجبات و عوامل گناه بایستد و خویشتن را آلوده نسازد. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا توبه واجب است؟	توبه از گناه، واجب فوری است و اگر کسی توبه نکرد، این خود گناه دیگری است، ولی به هر حال کسی که سالیانی را به گناه گذرانده است، هر موقع توبه کند و خلوص، نادم و پشیمان شود، خداوند توبه او را قبول می کند. « بخش پاسخ به سؤالات »
از کجا بدانیم خداوند توبه ما را پذیرفته است؟	خداوند وعده آمرزش توبه ای را داده است که با شرایط انجام شود. باید همواره مراقب بود که گرفتار گناه نشد. از سوی دیگر در احادیث آمده که در مؤمن دو نور هست: 1. نور خوف(ترس). 2. نور رجا(امید). مؤمن حقیقی از این دو نور همزمان بهره مند است. « بخش پاسخ به سؤالات »
چه گناهی توبه پذیر نیست؟	از آیات قرآن و احادیث معصومان«علیهم السلام» استفاده می شود که گناهی نیست که توبه نداشته باشد حتّی شرک - که از هر گناهی بزرگ تر است - به شرط توبه با اخلاص قابل آمرزش است. در صورت ارتکاب گناهانی که مربوط به حقوق مردم است، باید علاوه بر توبه حقوق مردم را بازگشت داد. نیز از گناهی مانند دشنام دادن به امامان و پیامبران و سوزاندن قرآن باید با کمال اخلاص توبه کرد. اگر گناهکار با انجام چنان گناهانی نجس شده باشد با توبه پاک می شود. « بخش پاسخ به سؤالات »
چگونه می توان آیینه قلب را از گناهان بسیار پاک کرد؟	تنها راه پاک شدن از گناه، توبه است. توبه یعنی هرگاه در اثر غفلت از پروردگار و متابعت هوای نفس مرتکب گناه شدیم، فوراً پشیمان می شویم و تصمیم بگیریم که دیگر این عمل را تکرار نکنیم و از خدا طلب آمرزش کنیم. « بخش پاسخ به سؤالات »
پشیمانی از گناه چه اثری دارد؟ یا اینکه پشیمانی یکی از عوامل بزرگ نگرانی است، چرا اسلام آن را واجب کرده است؟	پشیمانی از گناه نه تنها باعث نگرانی و اضطراب نمی شود، بلکه باعث می شود نگرانی و اضطرابی که در اثر ارتکاب گناه به وجود آمده است، جبران شود؛ زیرا گناه، انحراف از طبیعت و فطرت است و باعث ناراحتی وجدان می شود. خداوند نیز توبه و پشیمانی از گناه را باعث آمرزش قرار داده است؛ بنابراین توبه کار با پشیمانی باعث آمرزش گناه و جبران خسارت انحراف خویش می شود. « بخش پاسخ به سؤالات »
چگونه می توان توبه را نشکست؟	خداوند نیرویی به انسان داده که با آن می تواند بر مشکلات بزرگ و موانع طاقت فرسا چیره شود؛ این نیرو، نیروی «اراده» و «تصمیم» است. گناهکار در همان لحظه توجّه به گناه باید قاطعانه تصمیم بگیرد که برای همیشه گناه را ترک کند و چنان در عزمش استوار باشد که اگر کوه ها فرو ریزد او همچنان بر عزمش باقی باشد. کسی که با آگاهی از این قدرت خود، از گناه توبه کند، دیگر به گناه باز نمی گردد. خداوند وعده فرموده گناهان پیشین گناهکار توبه کار را - گرچه توبه خود را شکسته باشد - بیامرزد. توبه کاران نیز باید عزم داشته باشند که در آینده به گناه باز نگردند. « بخش پاسخ به سؤالات »
اگر انسان تا سر حدّ پیری گناه کند، آیا توبه او پذیرفته است؟	کسی در دوران پیری موفّق به توبه شود، خداوند توبه او را قبول می کند، ولی سخن اینجا است که معلوم نیست به دوران پیری برسد و یا موفّق به توبه شود، بسیاری در جوانی می میرند. علاوه بر این گاهی گناه چنان دل را سیاه می کند که دیگر زمینه توبه از بین می رود. توبه واجب فوری است؛ یعنی پس از انجام گناه باید فوراً توبه کرد، از گناه خویش پشیمان شد و تصمیم گرفت که دیگر آن را انجام نداد. « بخش پاسخ به سؤالات »
چرا توبه افراد پس از هزاران گناه پذیرفته می شود؟ آیا این باعث گریز برخی از مکتب اسلام نیست؟	توبه نه تنها باعث گریز از مکتب اسلام نیست که مایه جذب به مکتب است توبه دری است که خداوند آن را به روی بندگانش گشوده است اگر توبه گناهکاران قبول نمی شد، با توجّه به اینکه انسان معمولاً دستخوش گناه واقع می شوند، باب نجات به طور کلّی به روی انسان بسته می شد و گناهکاران باید از رحمت الهی قطع امید می کردند و از زندگی دست می کشیدند و یا مأیوس به زندگی ادامه می دادند، و این باعث رکود در پیشرفت ملّت ها می شد و زندگی از مرگ تلخ تر می گشت. خداوند باب توبه را به روی انسان گشوده است. بدین ترتیب هر کسی مرتکب گناهی شد، توبه می کند، از گناه خویش پشیمان می شود و با وعده مغفرت الهی نشاط و امید در وی همچنان زنده می ماند. توجّه به این نکته لازم است که نباید به امید توبه مرتکب گناه شد؛ چه اینکه تضمین نیست که انسان به توبه توفیق یابد؛ ممکن است پس از ارتکاب گناه اجل فرا برسد و موفّق به توبه نشود. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا توبه کسی که کاری را با علم به حرام بودن آن انجام دهد پذیرفته است؟	از برخی احادیث استفاده می شود که گناهکار حتّی گر به زشتی و حرمت گناه آگاه باشد، جاهلانه مرتکب آن می شود؛ چه اینکه اگر آگاهی کامل از زشتی معصیّت داشته باشد هیچگاه مرتکب آن نمی شود؛ بنابراین، انجام گناه همراه با مرتبه ای از جهالت است. بنابراین اگر گناهکار به حرمت گناه آگاه باشد و توبه کند و تصمیم به ترک گناه بگیرد خداوند توبه او را می پذیرد. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا با شکستن توبه می توان دوباره توبه نمود؟	نامه شما ملاحظه شد. درباره اینکه اگر انسانی توبه اش را شکست و مجدداً توبه نمود توبه اش قبول می شود دلیل آن خود آیات توبه است که توبه ای را که مورد قبول واقع می شود مقید به دفعه اول نکرده است و اگر توبه پس از شکستن توبه قبول نمی شد باید گفته می شد که توبه تنها نوبت اول پذیرفته می شود پس آیاتی که مطلق است و قیدی برای توبه از این جهت نیاورده خود دلیل است که توبه در هر حال پذیرفته می شود توجه به چند نکته لازم است نخست اینکه توبه باید حقیقی باشد و اینکه انسان به زبان توبه کند و در قلب قصد بازگشت به گناه داشته باشد این توبه نخواهد بود دوم اینکه گناه را کوچک نشمارد چه اینکه در برخی احادیث آمده که از گناهانی که آمرزیده نمی شود این است که انسان بگوید کاش گناه من تنها همین گناه بود. دلیل دیگر اینکه خداوند توبه انسان را اگر چه پس از شکستن توبه قبلی باشد می آمرزد این است که اگر با شکستن توبه دیگر آمرزش مطرح نبود باید اینگونه افراد از رحمت خداوند مأیوس و ناامید شوند در حالی که یأس از رحمت خدا خود یکی از گناهان کبیره می باشد. در عین حال از نظر اخلاقی پی درپی شکستن توبه در واقع به تمسخر گرفتن آن است و دلیل بر ضعف اراده و اعتقاد به نفس است. « بخش پاسخ به سؤالات »