نقش دعا / ملحقات مبحث نقش دعا

نوشته شده توسط Super User. ارسال شده در اطاعت و عبادات

پرسش	پاسخ
از زبان حضرت ابراهیم«علیه السلام» چنین می خوانیم: «رَبَّنا أغْفِرلی وَلِوالِدَیَّ» چرا در این درخواست، دعا برای خود مقدّم داشته شده است؟	مقدّم داشتن خود، همیشه نشانه اهمیّت دادن به خود نیست؛ بلکه ممکن است به این دلیل باشد که پس از دعا برای خود، مورد عنایت و مغفرت خداوند قرار گیرد تا در آن حال با آمادگی بیشتری برای پدر و مادر خود دعا کند و دعا به استجابت نزدیک تر گردد. « بخش پاسخ به سؤالات »
محدوده تأثیر دعا تا کجاست؟	در نظام طبیعت، سنّت الهی چنین است که حاجت های انسان از طریق اسباب طبیعی و با تلاش او رفع شود. دعا «پشتوانه معنوی» تلاش های ما است. و سبب می شود دچار کسالت روحی، ناامیدی و... نشویم. بدون تلاش و فقط با دعا کردن، کاری انجام نمی شود. و این که گفته شده است اگر مثلاً فلان دعا را بخوانید به فلان نتیجه می رسید. مطلق نیست، بلکه مقیّد به مشیّت خداست. خدا به مصالح بندگانش آگاه است و دعای بنده ای را که از طریق اسباب طبیعی به مقصود نرسیده است، اجابت خواهد کرد؛ مثلاً بیماری که پزشکان به او جواب رد داده اند و به اولیای خدا و امامان معصوم«علیهم السلام» متوسّل می شود، ممکن است بنا بر مصلحت الهی شفا یابد. چنانکه در حرم امام رضا«علیه السلام»، و در حرم فاطمه معصومه«علیها السلام» در قم و نیز در مزار امامان معصوم«علیهم السلام» و دیگر امامزاده ها، بسیاری با توسّل شفا یافته اند و دعایشان مستجاب شده است. دعا ارتباط خاص با خداست. دعا، یعنی اینکه هر چند اسباب طبیعی در برآوردن خواست ها مؤثّر هستند، امّا مؤثّر حقیقی خداست، و این باعث غافل نشدن بنده از خداست. استجابت دعا زمانی مشمول مشیّت خداوند خواهد بود که بنده تنها به خدا توجّه کرده و از امید به غیر خدا بریده باشد. در مقابل روایاتی که از اجابت دعا سخن می گوید، به چنین روایاتی برمی خوریم: «مَن اَکَلَ لُقمَة من حرام لم تقبل له صلاة اربعین لیلة و لم تستجب له دعوة اربعین صباحاً...؛ کسی که لقمه حرام بخورد، نمازش تا چهل شب قبول نمی شود و دعای او تا چهل روز به اجابت نمی رسد». « بخش پاسخ به سؤالات »
مگر اراده خدا به دعای ما تغییر می پذیرد که از ما می خواهد دعا کنیم؟	اعمال انسان در سرنوشت وی مؤثّر است. خداوند بر اساس سنّت های آفرینش که خود مقرّر فرموده است، اعمال شایسته ما را در همین جهان در تکوین سرنوشت ما تأثیر می دهد. در قرآن می خوانیم: «اِنَّ اللَّهَ لایُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ؛ خدا نعمت های هیچ قومی را تغییر نمی دهد مگر اینکه آنان(وضع عملی و روحی) خویش را تغییر دهند»(1). دعا از اعمالی است که در زندگی انسان اثر مستقیم دارد و خداوند چنین مقدّر کرده که به دعا کنندگان لطف بیشتری داشته باشد. با این توضیح روشن شد که دعا اراده خدا را تغییر نمی دهد، بلکه این سنّتی است که خداوند خود قرار داده است که دعا در زندگی انسان نقش داشته باشد. « بخش پاسخ به سؤالات » 1) سوره رعد، آیه 11.
آیا می توان توسّل یا دعا را جایگزین مسئولیّت اجتماعی و دینی کرد؟	دعا و توسّل نباید باعث بی توجّهی به وظایف اجتماعی و دینی شود. دعا و توسّل به انسان قدرت بیشتری می دهد تا بتواند به گونه ای بهتر از عهده انجام وظایف خود برآید. این جهان، جهان علل و اسباب است. تمام پدیده های مادّی و معنوی این جهان از رهگذر اسباب به وجود می آید. تکامل و سعادت انسان نیز یکی از همین پدیده ها است. تنها از طریق دعا و توسّل و بدون توجّه به دیگر وظایف نمی توان به سعادت رسید. انسان موجودی است ضعیف و نامحدود و در بسیاری از موارد به خواسته های خود نمی رسد؛ بنابراین، نیازمند نیرویی ماورای علل و اسباب طبیعی است تا به او قدرت روحی بیشتری دهد؛ این نیرو از طریق دعا و توسّل حاصل می شود. در بسیاری از دعاها، انسان می آموزد که تقاضای عزم برای اقدامات مثبت می نماید مثل: «اللهم انی اسئلُک... عزائم مغفرتک؛ خداوندا از تو تصمیمهایی که باعث بخشش تو شود، خواهانم»(2) و یا فرازهایی از دعای کمیل: خدایا قدرت ظاهری و باطنی مرا برای خدمتت تقویت فرما! « بخش پاسخ به سؤالات » 2) دعای تعقیب نماز ظهر.
آیا به وسیله دعا رنج ها و بیماری ها درمان می شود؟	به جز عوامل طبیعی راه غیرعادی دیگر نیز برای درمان برخی بیماری ها وجود دارد که قسمتی از دعاها از این قبیل است. در بسیاری احادیث معتبر آثار مجرّبی برای بسیاری از دعاها نقل شده است. دعا نیز می تواند از عوامل مؤثر در سرنوشت انسان باشد. انسان نباید ذوق و سلیقه شخصی خود را معیار ارزیابی حقایق بداند؛ زیرا درستی و نادرستی هر مسئله نیازمند دلایل قطعی و معیارهای علمی است؛ بنابراین به صرف ناسازگار بودن مسئله ای با ذوق نباید آن را باطل دانست، بلکه باید سراغ دلیل آن رفت. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا انسان می تواند به وسیله دعا قوانین را به نفع خویش تغییر دهد؟ اگر نه، چرا دعا می کند؟	دعا هیچ گاه باعث تغییر قوانین آفرینش نمی شود، بلکه دعا خود در مسیر همین قوانین قرار می گیرد. توضیح اینکه دعا و تقاضای چیزی از خدا نقض قانون علّت و معلول نیست، بلکه دعا خود از عواملی است که در تحقّق خواسته انسان مؤثّر است. اگر انسان می خواست به طور عادّی بدون استفاده از دعا، فقط از علل طبیعی استفاده کند و به مطلوبی دست یابد، به خواسته اش نمی رسید. همچنان که انسان برای رفع مشکل از وسیله ای استفاده می کند دعا، ارتباط با قادرترین وجود هستی است و این خروج از قوانین محسوب نمی شود بلکه به کارگیری قانون است. البته دعا در مرحله ای بالاتر برای سالک وسیله نیست و هدف می باشد. « بخش پاسخ به سؤالات »
نقش دعا در جامعه امروز چیست؟	دعا در تکامل روحی و معنوی انسان در هر شرایط نقش اساسی دارد؛ چرا که دعا نوعی عبادت است و باعث ارتباط انسان با خدا و تقرّب به ذات مقدّس او است. بر این اساس دعا برای تعالی روحی انسان ضروری است و هیچ جامعه ای نیست که از نتایج درخشان دعا بی نیاز باشد. جامعه امروز که عوامل غفلت و انحراف در آن بیشتر است، نیاز بیشتری به دعا دارد. ثانیاً، دعا وابسته به زمان و مکان نیست. انسانی که به شمود این جهان قانع شده و غیب هستی را می طلبد، نیایش را مثل یک انسان تشنه می طلبد. احساس نیاز به دعا وابسته به مقدار شناخت انسان و ابعاد گسترده وجودی اوست. « بخش پاسخ به سؤالات »
چرا نفرین در حقّ ظالم کمتر مستجاب می شود؟	خداوند از ظلم ظالم صرف نظر نمی کند و انتقام مظلوم را از ظالم می گیرد. لازم نیست این انتقام در همین جهان باشد. خداوند جهان دیگر را جهان پاداش و کیفر قرار داده است؛ بنابراین اگر ظالم در این دین به کیفر نرسد، به معنای نادیده گرفتن ظلم او نیست. مظلوم نیز با نفرین خود از خدا می خواهد که ظالم را از بین ببرد. این دعای مظلوم در هر جا که مصلحت باشد مستجاب می شود و اگر مستجاب نشد باید بدانیم که خود دعا و توجّه به خدا نوعی عبادت و ثواب آن محفوظ است. در قرآن از سنّتی نام برده می شود که امهال(فرصت دادن) نامیده می شود: «إِنما نُملی لهم لیزداد و اثما؛(3) به آنان فرصت می دهیم تا به گناهان خویش بیفزایند». « بخش پاسخ به سؤالات » 3) سوره آل عمران، آیه 178.
اگر تقدیر هر کس در لوح آفرینش مشخّص شده، چرا خداوند بعضی دعاها را اجابت می کند؟	درست است که تقدیر هر حادثه مشخّص است، امّا پذیرش دعا نیز جزء تقدیر است؛ بنابراین پذیرش دعا نه تنها منافاتی با تقدیر ندارد، بلکه جزئی از تقدیر نیز به حساب می آید. مضافاً این که دو لوح داریم، لوح محفوظ که تغییر ناپذیر است و لوح محو و اثبات، که با دعا و توسّل تحوّلی حاصل می شود. اجابت دعاها نیز به همین قسمت مربوط است چنانکه کسی عمرش پنجاه سال است ولی با صله رحم افزوده می شود. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا آثاری که در دعاها ذکر شده مسلّم است؟	آثار و خواصّی را که در دعاها نقل شده است نمی توان مطلق دانست. البته دعا آداب و شرایطی دارد که مراعات آنها موجب ترتیب اثر و قبولی آن است. « بخش پاسخ به سؤالات »
معنای استعاذه چیست؟	استعاذه بیانگر این نکته است که انسان با یاری و خواست خدا و در پناه اوست که می تواند از شرّ صفات رذیله و وسوسه های شیطانی رهایی یابد. پناهگاه خدا همان قلعه محکمی است که خدا به وسیله رسولش«صلی الله علیه وآله» برای نجات انسان قرار داده است: «لااِلهَ اِلّاَ اللَّهُ حِصْنی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنی اَمِنَ مِنْ عَذابِی؛ کلمه توحید، قلعه من است، کسی که به قلعه من وارد شود از عذابم درامان است». این استعاذه یک مفهوم عام دارد که با گفتن کلمه «اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم» انجام می شود و دوّم، پناه روحی و پیوند با اعمال مورد رضایت خداست که از شیطان مصونیّت می بخشد. مثل نماز یا صدقات و... . « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا دعا باید به عربی خوانده شود؟	دعا بر دو قسم است: قسم اوّل: گاه انسان به زبان خود، خدا را می خواند و از او حاجت طلب می کند. در این گونه دعا عربیّت و یا سخن گفتن به زبان دیگر شرط نیست؛ هر کسی می تواند به زبان خود خدا را بخواند و با او مناجات کند. علم خداوند نیز به تمام لغات و زبان ها احاطه دارد. قسم دوم: دعاهایی است که به زبان عربی و به کیفیّت خاص نقل شده است؛ مانند دعای «جوشن کبیر». اگر بخواهیم فضیلت این گونه دعاها را به صورت کامل درک کنیم باید آنها را به زبان عربی بخوانیم؛ البتّه اگر معنای آنها را بفهمیم، دعا کامل تر است. « بخش پاسخ به سؤالات »
راه های برآورده شدن حاجات چیست؟	برآورده شدن حاجات اسبابی عادّی دارد که باید از رهگذر آنها حاجات خود را برآورد. نیز باید دانست که خداوند مسبّب الاسباب است و تأثیر اسباب دیگر از او است. باید برآورده شدن حاجات را از خدا خواست. دعا اگر خالصانه باشد در برآورده شدن حاجت مؤثّر است. در کتاب های دعا مانند مفاتیح الجنان دعاها و نمازهای بسیاری برای برآورده شدن حاجات ذکر شده است. توسّل به پیامبر و امامان«علیهم السلام» و دیگر اولیای خدا نیز برای برآورده شدن حاجات مؤثّر است. « بخش پاسخ به سؤالات »
چرا وقتی چیزی را از خداوند می خواهیم به آسمان نگاه می کنیم و دستها را به سوی بالا می گیریم. امّا برای سپاسگزاری از نعمت های او به خاک سجده می کنیم؟	خداوند جسم نیست و در مکانی هر چند در جهت فوق نمی گنجد. تمام جهات نسبت به خداوند یکسان است. او به همه جا و همه چیز احاطه دارد، ولی از آنجا که خداوند فوق همه چیز و دارای مقامی متعالی است و ما بنده مقهور قدرت او هستیم، طبیعی است که هنگام دعا از نظر ظاهری به آسمان نگاه کنیم. علاوه بر این نزول رحمت خداوند از آسمان است. در حدیثی، برای پاسخ به این سؤال(4) امام صادق«علیه السلام» به آیه ای استناد کرده اند که می فرماید: روزی شما در آسمان است و هر آنچه به شما وعده داده شده. در عبارت خدا نیز هر چه بیشتر در پیشگاه ربوبی تواضع کنیم، پسندیده تر است و سجده بر خاک نمایشگر این خضوع است. « بخش پاسخ به سؤالات » 4) و فی السماء رزقکم و ماتوعدون ذاریات 51.
اگر سرنوشت هر کس از قبل تعیین شده و تخلّف ناپذیر است، جایگاه دعا کجا است؟	از تعبیراتی که درباره دعا در احادیث آمده است استفاده می شود که دعا قضا را رد می کند، گرچه به صورت قطعی در آمده باشد. با توجّه به این گونه تعبیرات احتمالاً می توان گفت هر تقدیر نسبت به دعا حالتی تعلیقی دارد به گونه ای که اگر دعایی در مورد آن نیامده باشد، تقدیر، قطعی خواهد بود. نیز می توان گفت دعایی که براساس اراده انسان انجام می شود یکی از مقدّرات الهی، است؛ بنابراین، منشأ تقدیری که جامه قطعیّت می پوشد، دعا است. « بخش پاسخ به سؤالات »
نقش دعا در برآوردن خواسته های انسان چیست؟	هر پدیده ای که در خارج واقع می شود به اراده و مشیّت الهی است. هیچ کس و هیچ چیز در جهان از خود مستقلاً چیزی ندارد تا بتواند تأثیری در امور جهان داشته باشد؛ بنابراین تأثیر عوامل و اسباب دیگر - که اعمال انسان بخشی از آنها است - از سوی خداوند است، این با قدرت خداوند منافات ندارد که وقوع حوادث را از طریق علل و اسباب مقدّر فرماید. در حدیث آمده است که: «اَبی اللَّهُ اَنْ یَجْرِی ألاُمُورَ اِلّابِأسْبابِها؛ خداوند ابا کرده جز اینکه امور را از طریق اسبابش به جریان اندازد». از این رو دعا می کنند. باید کاری را که انجام آن از طریق اسباب به عهده او است انجام دهد. دعا دارای نقشی ارزنده است: توجّه انسان را به مسبّب الاسباب - که تأثیر همه اسباب از او است - معطوف می دارد؛ گذشته از اینکه خود دعا عبادتی است که خداوند ما را به آن دعوت کرده و باعث کمال معنوی انسان است. خداوند وعده فرموده که دعای حاجت خواهان را مستجاب کند و خواسته آنان را برآورد؛ بنابراین دعا گذشته از نقش سازنده از نظر معنوی، موجب بر آورده شدن نیاز انسان نیز هست. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا می توان به وسیله دعا و بدون مراجعه به پزشک بیماری را علاج کرد؟	صحیح نیست که برای علاج بیماری بدون مراجعه به پزشک تنها از دعا استفاده شود. اگر امکان درمان بیماری فراهم باشد باید از آن استفاده کرد. توجّه به خدا و دعا نیز لازم است تا بدانیم شفا دهنده واقعی خداست و پزشک و دارو جز ابزار چیزی نیستند و اگر خدا نخواهد هیچ چیز مؤثّر نخواهد بود. بسیاری از دعاها برای رفع امراض نقل شده است. باید توجّه داشت که چنین نیست هر دعایی که از دعا نویس گرفته شده حقیقت داشته و مؤثّر باشد؛ همچنین نباید همه دعاهایی را که دعانویس ها گرفته می شود بی اثر و خرافی دانست. اگر دعانویس آگاه باشد و دعا را از منابع معتبر و اسلامی بر گرفته باشد، با خواست خدا مؤثّر خواهد بود. این حدیث شیرین نشان می دهد که همه شفا به دست خداست و بقیه ستبری از اسباب هستند. روزی حضرت موسی «علیه السلام» از بیماری به خداوند شکایت کرد. خداوند فرمود: فلان گیاه را استفاده کن. موسی «علیه السلام» گفت من می خواهم خودت شفایم دهی! خداوند فرمود: دارو را بخور! آن اثر هم با نظر من است. «یا من اسمه دواءِ و ذکر شفاء». « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا نفرین کردن کسی که مستحقّ آن نیست جایز است؟	اگر شخص نفرین شده شایستگی نفرین نداشته باشد، خداوند آن نفرین را مستجاب نمی کند. استجابت دعا براساس حکمت هایی است که تنها خداوند از آن آگاهی کامل دارد. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا می توان همراه با نوار دعای کمیل خواند؟	دعای کمیل یا توسّل را می توان همراه با نوار خواند و اجر آن محفوظ است. « بخش پاسخ به سؤالات »
اگر خدا از درون ما با خبر است، دعا کردن چه معنایی دارد؟	دعا و اظهار نیاز کردن در برابر خدا، نوعی عبادت و عامل مهمّی برای تکامل معنوی است. دعا کردن تنها وسیله برآورده شدن نیازها نیست تا این پرسش پیش آید که: خدا نیازهای ما را می داند؛ پس چرا باید دعا کنیم؟ خداوند بنده ای را که در برابر وی خضوع کند و خود را نیازمند به او ببیند، دوست دارد. به همین دلیل است که در قرآن مجید و احادیث به دعا کردن تأکید بسیار شده است. مضامین دعاهای موجود مثل دعای ابوحمزه، خمس عشر، ادب حرف زدن با خدا و راز و نیاز را می آموزد و زمینه اوج و رشد آدمی را مهیّا می سازد. لازم است به کتبی که در مفهوم و آثار دعا نوشته شده مراجعه گردد. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا می توان برای رفع مشکلات به دعا نویسان مراجعه کرد؟	دعانویس ها، فالگیرها و رمّال ها مختلف اند؛ برخی از آنان از دعاهای معتبر استفاده می کنند. دعاها آثار شگفت انگیزی دارند که آگاهان می توانند از این رهگذر نیازهای مراجعان را رفع کنند. باید توجّه داشت که هر کسی که با کتاب دعا سر و کار دارد نمی تواند معتبر باشد. برخی از سِحر استفاده می کنند. سِحر حرام است و نباید به این افراد مراجعه کرد. از شرّ این گونه افراد و سحر آنان باید به خدا پناه برد. با پناه بردن به خدا، دعا و صدقه می توان تأثیر کار آنان را از بین برد. « بخش پاسخ به سؤالات »
معنای جمله «قوّ عَلی خدمتک جوارحی» چیست؟	این جمله یکی از جملات دعای کمیل است که در شب های جمعه خوانده می شود. روایت شده است که حضرت علی«علیه السلام» این دعای گرانقدر را به «کمیل بن زیاد» - که از اصحاب آن بزرگوار بود - تعلیم فرمودند. بعد از جمله مذکور چنین آمده است: «وَ اشْدُدُ عَلَی ألعَزیمَةِ جَوانِحی؛(خدایا) درون مرا بر عزم، سرسخت گردان!». در این جمله به این نکته اشاره شده است که تنها نیرومندی اعضا برای حضور در محضر خداوند کافی نیست، بلکه عزم راسخ نیز دارای اهمّیّت است؛ از این رو این دو جمله در کنار یکدیگر قرار گرفته است. عزیزانی که برای نیرومندی جسمی ورزش می کنند باید برای خودسازی و تقویت روح خود تلاش کنند تا بتوانند از مجموعه روح و جسم خویش بهترین نتیجه را بگیرند. در نتیجه جوارح، به اعضای ظاهری و جسم اطلاق شده و جوانح، توانمندیهای باطنی مثل نیّت و قوّت قلب و فکر و... می باشند. « بخش پاسخ به سؤالات »
چگونه می توانیم در دعاهای خود جدّی باشیم؟	خلوص و توجّه در دعا بستگی به تصمیم ما دارد. اگر در موقع دعا خالصانه به خداوند توجّه کنیم و تنها او را برآورنده حاجت خویش بدانیم، خداوند حاجت ما را برمی آورد. پس این جدّیت حاصل یک شناخت است. شناختهایی از این دست که امثال این آیه توضیح می دهد: اگر به تو گرفتاری برسد هیچ گشایشگری جز خدا نخواهد بود(5) و یا حدیثی از پیامبر اکرم«صلی الله علیه وآله» که می فرماید: دعا را ادامه بده، تو نمی دانی کی اجابت خواهد شد! « بخش پاسخ به سؤالات » 5) سوره انعام، آیه 17.
آیا می توان از خداوند خواست برای جبران گناه، انسان را در دنیا عذاب کند؟	خداوند، گناهکار توبه کار را مانند بنده مؤمن و مطیع دوست دارد. وظیفه عقلی و شرعی گناهکار توبه است؛ او باید از گناه پشیمان شود و تصمیم بگیرد آن را در آینده تکرار نکند؛ خداوند به چنین کسی وعده آمرزش داده است. اینکه انسان به گونه ای از خود متنفّر باشد که از خدا بخواهد او را در دنیا عذاب کند صحیح نیست. انسان باید توبه کند و از خدا بخواهد که از گناه او درگذرد و در دنیا و آخرت او را عقوبت نکند. در دعای امام سجاد«علیه السلام» می خوانیم: «الهی لاتودّ بنی بعقوتک(6)؛ خدایا مرا با عقوبت خویش ادب مکن!» منظور این دعا حتماً در دنیاست. « بخش پاسخ به سؤالات » 6) مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی«رحمه الله».
آیا دعای پیامبر«صلی الله علیه وآله» مرگ مستجاب می شود؟	دلیلی قرآنی یا حدیثی بر اینکه پیامبر تنها در زمان حیات دعا می کرده یا اگر پس از رحلت دعا کند دعایش مستجاب نمی شود، وجود ندارد. از آیات و احادیث استفاده می شود که پیامبر پس از رحلت نیز دعا می کند، دعایش مانند زمان حیات به اجابت می رسد. دلیل امکان دعا کردن پیامبر پس از رحلت این است که آن حضرت براساس دلیل های قطعی از حیات برزخی برخوردار است و لطف او به امّت اختصاص به زمان حیات وی ندارد. قرآن مجید فرموده است: «لَقَدْ جائَکُمْ رَسُولٌ مِنْ اَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ماَعِنتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤمِنینَ رَئوفٌ رَحیمٌ». پیامبری چنین مهربان ناراحتی های امّتش او را رنج می دهد و با دعا رفع گرفتاری های آنان را از خدا می خواهد. قرآن مجید درباره استجابت دعای پیامبر«صلی الله علیه وآله» می فرماید: «وَلَوْاَنَّهُمْ اِذْ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ جاؤکَ فَاسْتَغْفَروا اللَّهَ وَاسْتغْفَرَلَهُمْ الرَّسُولُ لَوَجَدُ وااللَّهَ تَوّاباً رَحیماً(7)؛ اگر آنان آن گاه که بر خویش ستم کردند نزد تو می آمدند و از خدا طلب مغفرت می کردند و پیامبر نیز برای آنان طلب آمرزش می کرد، خداوند را آمرزنده و مهربان می یافتند». این آیه اختصاص به زمان حیات پیامبر ندارد؛ از اینرو در دعاهای معتبر خطاب به پیامبر می خوانیم که خداوند در قرآن فرموده است: «ما نزد تو آمده ایم و از تو می خواهیم برای ما طلب مغفرت کنی» و آیه 76 سوره مائده نیز با این مطلب منافات ندارد؛ چه اینکه در این آیه چنین آمده است: «بگو آیا غیرخدا چیزی را که برای شما مالک زیانی و نفعی نیست عبادت می کنید؟» و با توجّه به اینکه این آیه دنباله آیاتی است که گفتار مسیحیان درباره حضرت عیسی و اعتقاد آنان به الوهیت او را محکوم می کند، به وضوح می بینیم که منظور از «مالکیّت سود و زیان» مالکیّت استقلالی نیست و نیز می دانیم که هیچ موجودی جز خدا استقلالاً مالک سود و زیان نیست؛ از اینرو هیچ موجودی شایسته عبادت نیست و هر موجودی که به خود یا به دیگری سود و زیان می رساند، به اراده خدا عمل می کند. پیامبران مانند حضرت مسیح و پیامبر اسلام نیز جز به اراده خدا مالک سود و زیان کسی نیستند. این سخن منافات با آن ندارد که آنان در حال حیات و یا پس از مرگ دعا کنند و خداوند دعای آنان را مستجاب فرماید. « بخش پاسخ به سؤالات » 7) سوره نساء، آیه 64.
آیا می توان جمله ای از دعا را چند مرتبه تکرار کرد؟	اگر جمله ای که جزء دعا نیست با دعا خوانده شود و مقصود گوینده ورود باشد، روشن است که ذکر آن جمله به دلیل انطباق عنوان تشریع بر آن جایز نخواهد بود و اگر به قصد رجا و به عنوان مطلق دعا باشد، دلیلی بر حکم به حرمت آن در دست نیست. گاهی با افزودن یک جمله به دعا ممکن است افراد آن را به تدریج جزء دعا کنند. در این صورت، افراد آگاه باید حکم را روشن کنند و حدود الهی را محفوظ دارند. تکرار عبارت «یاربّ» در دعای کمیل از این حکم مستثنی نیست. به هر صورت با نیّت امید به رحمت حق(و نه به قصد اضافه نمودن) تکرار آن هیچ ایرادی ندارد. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا دعای ندبه پشتوانه سندی محکمی دارد؟	دعای ندبه از نظر محتوا مستدل، فصیح، عاطفی و حماسی است و در صورت آگاهی کامل خواننده، می تواند الهام بخش اصلاح وضع اجتماعی، مبارزه با ظلم و فساد و دستیابی به اهداف بزرگ انسانی باشد. برخی ناآگاهان عبارات و گاه سند این دعا را مخدوش دانسته اند. در حالی که نه مضمون آن کم ترین ایرادی دارد و نه سند آن(در حدّ یک دعا) مخدوش است. در اینجا لازم است نخست پاسخ اشکالی را که بر یکی از فقرات این دعا شده است بیاوریم و سپس به شرح اَسناد آن بپردازیم: بعضی می گویند جمله «وَعَرَجْتَ بِرُوحِهِ اِلی سَمائِکَ؛ روح او را به آسمان خود بردی» با عقیده شیعه سازگار نیست؛ زیرا معراج تنها جنبه روحانی نداشته است. با رجوع به منابع اصلی دعا این اشکال بر طرف می شود. این دعا را پیش از همه در کتاب مزار کبیر تألیف «محمّدبن جعفر المشهدی» از عالمان قرن ششم می بینیم. در این کتاب جمله مذکور بدون کلمه «روح» آمده است: «وَ عَرَجْتَ بِهِ اِلی سَمائِکَ؛ او را به معراج آسمان خود بردی». دومین متن قدیمی که این دعا در آن دیده شده کتاب «مزار قدیم» است که مؤلّف آن در قرن ششم می زیسته است. در این کتاب نیز عبارت پیشین بدون کلمه «روح» آمده است. تنها در کتاب «مصباح الزائر» تألیف «سیّد بن طاوس» کلمه «بر وحه» دیده می شود. «حاجی نوری» در کتاب «تحیّةالزائر» می گوید: «من در بعضی از نسخه های کتاب مصباح الزائر عبارت «عَرَجْتَ بِهِ» دیدم. بنابراین در دو کتاب از سه کتابی که سند دعای ندبه از آنها نقل شده است، به جای کلمه «بروحه» کلمه «به» هست. در کتاب سوم نیز دو نسخه مختلف وجود دارد، امّا چون در نسخه مصباح الزائر که نزد مرحوم علاّمه مجلسی بوده، کلمه «بروحه» بوده و کتاب های دعای امروزه غالباً از آن گرفته شده، این بحث مطرح شده است، در حالی که در متون متعدّد قدیمی تر اثری از کلمه «بروحه» نیست. امّا درباره سند؛ این دعا در سه کتاب معروف و معتبر قدیمی آمده است: 1. کتاب مزار کبیر؛ 2. کتاب مزار قدیم؛ 3. کتاب مصباح الزائر. مرحوم علاّمه مجلسی دعای ندبه را از سه کتاب بالا نقل کرده است(8). دعای ندبه در هر سه کتاب توسّط محمّدبن علی یعقوب اسحاق ابی قره، و او از محمّدبن حسین بن سفیان بزو فری(9)(که در زمان غیبت صغری می زیسته و قاعدتاً به وسیله مکاتبه با نایبان با امام«علیه السلام» تماس گرفته است)، و او از حضرت صاحب الامر«علیه السلام» نقل می شود. در این سند امام عصر«علیه السلام» دستور خواندن این دعا را داده اند. نفر اوّل(محمّدبن علی یعقوب)، طبق نقل کتاب های تراجم و رجال از عالمان و راویان شیعه و از افراد ثقه و دارای تألیفات متعدّد است. نفر دوم(محمّدبن حسین بن سفیان بزوفری) از استادان شیخ مفید است. شیخ مفید از او به نیکی یاد می کرد. نویسنده کتاب الذریعة، بزوفری را مؤلّف کتاب دعایی می داند که دعای ندبه نیز در آن هست(10). بنابراین در سلسله سند دعا همه افراد ثقه و یا شناخته شده اند و هیچ شخص مجهولی در سند دعا نیست. به فرض مجهول بودن سند این دعا، طبق قاعده اصولی «تسامح در ادلّه سنن» در سند این دعا نمی توان سختگیری کرد. مطابق این قاعده گرچه احکام واجب و حرام باید مو شکافی کرد، امّا در ادلّه مستحبات مو شکافی لازم نیست؛ چه اینکه مستحباب اعمالی هستند که انجام آنها واجب و ترک آنها حرام نیست. مطابق این قاعده معروف - که به نظر برخی محقّقان متّکی به احادیث بسیار است- بعضی فقیهان هیچ گاه به سند دعاها و روایت مربوط به مستحبات ایراد نمی گرفتند و به نقل مطلب در کتاب مشهور و داشتن مضمون صحیح بسنده می کردند؛ به همین دلیل، مدرک بسیاری از دعاهای مشهور که امروز در دست ما است گاهی یک حدیث مرسل بیش نیست. « بخش پاسخ به سؤالات » 8) بحارالانوار، ج 22، ص 626. 9) بزوفر» بر وزن «غَضنفر» یکی از آبادی های عراق نزدیک شهر واسط، واقع در غرب دجله است. 10) الذریعه، ج 8، ص 184.
آیا عدم استجابت دعای انسان، دلیل بر بی مهری خداوند نسبت به او است؟	یکی از عالی ترین تعالیم اسلام، مسأله دعاست. حقیقت دعا توجّه به خدا و روی نیاز به درگاه او بردن است، به طوری که خداوند متعال در قرآن مجید فرموده:«ادعونی استجب لکم؛ مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم». در مورد دعاهائی که به نظر می رسد به اجابت نرسیده، باید چنین گفت که یا حقیقتاً انسان دعا نکرده و با توجّه و خلوص از خدا حاجت خویش را نخواسته است، و یا از خداوند چیزی خواسته که به صلاح او نبوده و بلکه برای او زیان بخش نیز بوده است. نکته ای که شایان توجه است و نباید آن را از نظر دور داشت، این است که در مواردی دعاهای انسان به اجابت نمی رسد؛ از این رو که خداوند دوست دارد بنده به او توجّه نموده و در برابرش نیایش نماید، و اگر به زودی حاجت او را بدهد، به دنبال کار خویش رفته و آفریدگار خویش را فراموش می کند؛ از این جهت خواست ها را به زودی برآورده نمی سازد. تا بیشتر تضرع و زاری نموده، خدای را بخواند. در احادیث ما موانعی برای اجابت دعا ذکر شده است که باید آنها را مرتفع نمود؛ مثل تغذیه حرام، ارتکاب ظلم، و عدم توجّه به حکمت خداوندی که به مصالح بندگان اشراف دارد. چطور انسان به منع غذایی یک پزشک شاکی نمی شود، اما درباره خداوند که بر ذره ذره هستی آگاه هست اعتراض می کند؟ گذشته از این، در حدیثی از پیامبر اکرم«صلی الله علیه وآله» داریم که دعاها مردود نمی شود. مطلوب اجابت می شود، گاهی به صورت رفع بلا پاسخ می گیرد، و گاهی ذخیره می شود، و در قیامت، روز فقر انسان نتیجه می دهد. در ضمن عواملی برای اجابت دعا هست که باید مراعات شود، که عبارتند از: بسم الله در اول دعاء ذکر صلوات در ابتدا و انتهای دعاء تضرع و ندبه، تمجید نام های خداوند توصیف او، اقرار به گناه، همت بلند در عاء کوچک نشمردن مقام دعا و ناامید نبودن استمرار دعاء شفیع قرار دادن اولیای دین، توجه در زمان دعا؛ مثلاً بعد از نمازهای واجب هنگام باران، یا شکستگی دل و آمدن اشک، که در همه این حالات و اوقات، دعا مؤثرتر است. در باره همت در دعا در حدیث آمده، روزی رسول اکرم«صلی الله علیه وآله» به خادم خویش فرمودند: تو هفت سال است که به ما خدمت می کنی، چیزی بخواه خادم گوید: گفتم قدری فکر کنم. فردا پرسیدند فکر کردی گفتم بله! دعا کنید در بهشت کنار شما باشم. حضرت«علیه السلام» پرسیدند که به تو یاد داده، گفتم خیر، فکر کردم اگر مال بخواهم نابود می شود، اگر عمر طولانی و فرزند بخواهد، در پیش است. پیامبر«صلی الله علیه وآله» فرمودند: برایت دعا می کنم، تو هم مرا با زیادی سجده یاری کن.(11) « بخش پاسخ به سؤالات » 11) میزان الحکمة، ج 2.
راه های برآورده شدن حاجات چیست؟	برآورده شدن حاجات اسبابی عادّی دارد که باید از رهگذر آنها حاجات خود را برآورد. نیز باید دانست که خداوند مسبّب الاسباب است و تأثیر اسباب اگر از او است. باید برآورده شدن حاجات را از خدا خواست. دعا اگر خالصانه باشد در برآورده شدن حاجت مؤثّر است. در کتاب های دعا مانند مفاتیح الجنان دعاها و نمازهای بسیاری برای برآورده شدن حاجات ذکر شده است. توسّل به پیامبر و امامان«علیهم السلام» و دیگر اولیای خدا نیز برای برآورده شدن حاجات مؤثّر است. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا می توان توسّل یا دعا را جایگزین مسئولیّت اجتماعی و دینی کرد؟	دعا و توسّل نباید باعث بی توجّهی به وظایف اجتماعی و دینی شود. دعا و توسّل به انسان قدرت بیشتری می دهد تا بتواند به گونه ای بهتر از عهده انجام وظایف خود برآید. این جهان، جهان علل و اسباب است. تمام پدیده های مادّی و معنوی این جهان از رهگذر اسباب به وجود می آید. تکامل و سعادت انسان نیز یکی از همین پدیده ها است. تنها از طریق دعا و توسّل و بدون توجّه به دیگر وظایف نمی توان به سعادت رسید. انسان موجودی است ضعیف و نامحدود و در بسیاری از موارد به خواسته های خود نمی رسد؛ بنابراین، نیازمند نیرویی است ماورای علل و اسباب طبیعی تا به او قدرت روحی بیشتری دهد؛ این نیرو از طریق دعا و توسّل حاصل می شود. « بخش پاسخ به سؤالات »
چگونه می توانیم در دعاهای خود جدّی باشیم؟	خلوص و توجّه در دعا بستگی به تصمیم ما دارد. اگر در موقع دعا خالصانه به خداوند توجّه کنیم و تنها او را برآورنده حاجت خویش بدانیم، خداوند حاجت ما را برمی آورد. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا می توان برای رفع مشکلات به دعا نویسان مراجعه کرد؟	دعانویس ها، فالگیرها و رمّال ها مختلف اند؛ برخی از آنان از دعاهای معتبر استفاده می کنند. دعاها آثار شگفت انگیزی دارند که آگاهان می توانند از این رهگذر نیازهای مراجعان را رفع کنند. باید توجّه داشت که هر کسی که با کتاب دعا سر و کار دارد نمی تواند معتبر باشد. برخی از سحر استفاده می کنند. سحر حرام است و نباید به این افراد مراجعه کرد. از شرّ این گونه افراد و سحر آنان باید به خدا پناه برد. با پناه بردن به خدا، دعا و صدقه می توان تأثیر کار آنان را از بین برد. « بخش پاسخ به سؤالات »
اگر خدا از درون ما با خبر است، دعا کردن چه معنایی دارد؟	دعا و اظهار نیاز کردن در برابر خدا، نوعی عبادت و عاملی مهمی برای تکامل و معنوی است. دعا کردن تنها وسیله برآورده شدن نیازها نیست تا این پرسش پیش آمد که: نیازهای ما را می داند؛ پس چرا باید دعا کنیم؟ خداوند بنده ای را که در برابر وی خضوع کند و خود را نیازمند به او ببیند، دوست دارد. به همین دلیل است که در قرآن مجید و احادیث به دعا کردن تأکید بسیار شده است. در حدیثی آمده است: «اِن اللَّهَ یعلمُ ما یرید العبد و لکن یُحِبُ...؛(12) خداوند آنچه را که بنده می خواهد می داند اما دوست دارد که بندگان در نزد او حاجات خویش را بگویند پس هرگاه خواستی دعا کنی حاجاتت را نام ببر» این یادآوری حاجات برای دانستن خدا نیست بلکه نشانه اعتماد و یقین بنده به فقر خویش و توانائی خداست. « بخش پاسخ به سؤالات » 12) وسائل الشیعه.
اگر سرنوشت هر کس از قبل تعیین شده و تخلّف ناپذیر است، جایگاه دعا کجا است؟	از تعبیراتی که درباره دعا در احادیث آمده است استفاده می شود که دعا قضا را رد می کند، گرچه به صورت قطعی در آمده باشد. با توجّه به این گونه تعبیرات احتمالاً می توان گفت هر تقدیر نسبت به دعا حالتی تعلیقی دارد به گونه ای که اگر دعایی در مورد آن نیامده باشد، تقدیر، قطعی خواهد بود. نیز می توان گفت دعایی که براساس اراده انسان انجام می شود یکی از مقدّرات الهی، است بنابراین، منشأ تقدیری که جامه قطعیّت می پوشد دعا است. « بخش پاسخ به سؤالات »
نقش دعا در برآوردن خواسته های انسان چیست؟	هر پدیده ای که در خارج واقع می شود به اراده و مشیّت الهی است. هیچ کس و هیچ چیز در جهان از خود مستقلاً چیزی ندارد تا بتواند تأثیری در امور جهان داشته باشد؛ بنابراین تأثیر عوامل و اسباب دیگر - که اعمال انسان بخشی از آنها است - از سوی خداوند است، این با قدرت خداوند منافات ندارد که وقوع حوادث را از طریق علل و اسباب مقدّر فرماید. در حدیث آمده است که: «اَبی اللَّهُ اَنْ یَجْرِی ألاُمُورَ اِلّابِأسْبابِها؛ خداوند ابا کرده جز اینکه امور را از طریق اسبابش به جریان اندازد». از این رو دعا می کنند. باید کاری را که انجام آن از طریق اسباب به عهده او است انجام دهد. دعا دارای نقشی ارزنده است: دعا توجّه انسان را به مسبّب الاسباب - که تأثیر همه اسباب از او است - معطوف می دارد؛ گذشته از اینکه خود دعا عبادتی است که خداوند ما را به آن دعوت کرده و باعث کمال معنوی انسان است. خداوند وعده فرموده که دعا حاجت خواهان را مستجاب کند و خواسته آنان را برآورد؛ بنابراین دعا گذشته از نقش سازنده از نظر معنوی، موجب بر آورده شدن نیاز انسان نیز هست. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا دعاها مستند هستند؟	دعاهایی که در کتاب های دعا مانند مفاتیح الجنان آمده از پیامبر و امامان«علیهم السلام» روایت شده است. اوقات خواندن این دعاها نیز بیان شده است؛ مثلاً دعای کمیل در شب های جمعه، دعای ندبه صبح جمعه، دعای سمات در عصر جمعه و دعای افتتاح در شب های ماه مبارک رمضان خوانده می شود. اگر این دعاها را به امید ثواب در اوقات خود بخوانیم، خداوند ثواب آنها را خواهد داد. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا می توان بوسیله دعا و بدون مراجعه به پزشک بیماری را علاج کرد؟	صحیح نیست که برای علاج بیماری خود بدون مراجعه به پزشک تنها از دعا استفاده کنند. اگر امکان درمان بیماری فراهم باشد باید از آن استفاده کرد. توجّه به خدا و دعا نیز لازم است تا بدانیم شفا دهنده واقعی خداست و پزشک و دارو جز ابزار چیزی نیستند و اگر خدا نخواهد هیچ چیز مؤثّر نخواهد بود. بسیاری از دعاها برای رفع امراض نقل شده است. باید توجّه داشت که چنین نیست هر دعایی که از دعانویس گرفته شده حقیقت داشته و مؤثّر باشد؛ همچنین نباید همه دعاهایی را که دعانویس ها گرفته می شود بی اثر و خرافی دانست. اگر دعانویس آگاه باشد و دعا را از منابع معتبر و اسلامی بر گرفته باشد، با خواست خدا مؤثّر خواهد بود. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا شهادت چهل مؤمن برای کافر مؤثّر است؟	شهادت چهل مؤمن در مورد کافران و سرکشان مؤثّر نیست. کسانی که مؤمن از دنیا رفته اند گناهانی داشته اند ممکن است با رحمت بی کران الهی بر اثر شهادت گروهی از مؤمنان بخشیده شوند. « بخش پاسخ به سؤالات »
خداوند دوست دارد بندگانش به درگاه او تضرّع و ناله کنند. آیا این رفتار مانند شیوه ستمگران نیست که دوست دارند مردم مظلوم به آنها التماس کنند و آنها لذّت ببرند؟	خضوع در برابر خدا نشانگر کمال وجودی انسان است. خداوند دوست دارد انسان ها به درگاهش تضرّع کنند؛ چون دعا و تضرّع، عبادت و موجب کمال است. این انسان است که از عبادت سود می برد و خداوند بی نیاز از عبادت بشر است خداوند همچنین انحراف انسان و قدم نهادن در طریق گمراهی به خشم می آید و اگر بنده توبه کند شاد می شود. البتّه شادی و خشم خداوند به گونه انسان ها نیست. در حدیثی آمده که: ناله گناهکار در نزد خدا از تسبیح تسبیح گران محبوب تر است. خداوند انسان ها را دوست دارد و بر همین اساس آنان را آفریده است. هیچ کس در دوستی به پایه خداوند نمی رسد اوست که نعمت دوست داشتن را به موجودات عطا کرده است. بنابراین لذّت خداوند از تضرع بندگان به این دلیل است که بنده به کمال توجّه کرده است نه به این دلیل که(نعوذباللَّه) خداوند ظالم باشد و ناله مظلوم و درد او لذّت ببرد. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا می توان جمله از دعا را چند مرتبه تکرار کرد؟	اگر جمله ای که جزء دعا نیست با دعا خوانده شود و مقصود گوینده ورود باشد، روشن است که ذکر آن جمله به دلیل انطباق عنوان تشریع بر آن جایز نخواهد بود و اگر به قصد رجا و به عنوان مطلق دعا باشد، دلیلی بر حکم به حرمت آن در دست نیست. گاهی با افزودن یک جمله به دعا ممکن است افراد آن را به تدریج جزء دعا کنند. در این صورت، افراد آگاه باید حکم را روشن کنند و با حدود الهی را محفوظ دارند. تکرار عبارت «یارب» در دعای کمیل از این حکم مستثنی نیست. « بخش پاسخ به سؤالات »
درباره تأثیر دعا توضیح دهید.	دعا توجّه به خدا است و اوّلین اثر آن تعالی روح است. در مورد نماز در احادیث چنین آمده است: «اَلصَّلاةُ مِعْراجُ ألمُؤمِنِ؛ نماز وسیله عروج مؤمن است». دعا نیز عامل معراج روحی انسان است. اثر دیگر دعا این است که انسان خود را در پناه خدا می بیند و این موجب آرامش و اطمینان او است؛ زندگی با آرامش روان نیز بهترین زندگی ها است. اثر دیگر دعا در صورت مستجاب شدن رسیدن به خواسته های مشروع است. در صورت مستجاب نشدن دعا نیز، در آخرت پاداش فراوان به دعا کننده داده می شود. در روایات می خوانیم که انسان در قیامت وقتی پاداش دعاهای مستجاب نشده خود را می بینند آرزو می کنند که همه دعاهایش مستجاب نشده بود و در آخرت عوض آن را می گرفت. دعاهایی از قبیل «صحیفه سجّادیّه» سازنده است. دعای «مکارم الاخلاق» نیز آموزگار اخلاق است. «دعای کمیل» درس خداشناسی و عشق به خدا است. کسانی که لذّت مناجات با خدا را بچشند، دوست دارند همیشه در حال دعا باشند. « بخش پاسخ به سؤالات »