ماهیت شیطان

نوشته شده توسط Super User. ارسال شده در شیطان

پرسش	پاسخ
آیا تسدیدها و تأییدهای غیبی پیامبر از سوی جبرئیل، باعث عدم خلوص وحی و دخالت جبرئیل در امر وحی نمی گردد؟	تسدیدها و تأییدهای غیبی جبرئیل، منافاتی با خلوص وحی ندارد؛ زیرا جبرئیل هیچ کاری را بدون اذن و فرمان خدا انجام نمی دهد. بی تردید پیامبر از روح القدس تسدید می شود؛ ولی این تسدید چنین نیست که به اراده و اختیار روح القدس و براساس صلاح دید او صورت گرفته و خداوند به او راضی باشد؛ بلکه اصلاً او برای این کار قرار داده شده و مأموریّت وی چنین است و کارش به خدا نسبت داده می شود. قرآن مجید در این باره فرموده است: «و هم بأمره یعملون(1)؛ و ایشان [ملایک ] به امر خداوند عمل می کنند». « بخش پاسخ به سؤالات » 1) سوره انبیاء، آیه 27.
آیا شیطان از ملایک بود که به او امر شد بر حضرت آدم«علیه السلام» سجده کند؟	شیطان به طوری که از برخی از آیات قرآن مجید و احادیث استفاده می شود، از فرشتگان نبود؛ بلکه از جن بود. همچنان که قرآن مجید می فرماید: «و اذاقلنا للملائکه اسجد والادم فسجد و الا ابلیس کان من الجن ففسق عن امر ربه(2)؛ هنگامی که به فرشتگان گفتیم به آدم سجده کنید، آنان سجده کردند؛ جز ابلیس که از جن بود. پس از فرمان پروردگارش تخلّف کرد.». ولی، شیطان مدّت ها در زمره فرشتگان مشغول عبادت بود؛ از این رو تکلیف سجده بر آدم شامل وی نیز شد. « بخش پاسخ به سؤالات » 2) سوره کهف، آیه 50.
آیا شیطان موجودی دارای اختیار است؟	شیطان و به طور کلّی جنیان موجوداتی دارای اختیار و مکلّف می باشند؛ از همین رو وی برخلاف فرمان خداوند نسبت به سجده حضرت آدم«علیه السلام» عمل کرد و خداوند او را طرد کرد و مورد استحقاق لعن و نفرین و کیفر الهی قرار گرفت؛ بنابراین استحقاق عقوبت او به خاطر داشتن اختیار و در نتیجه معصیّت و استکبار ورزیدن او است. « بخش پاسخ به سؤالات »
فرق بین ابلیس و شیطان چیست؟	ابلیس نام شیطانی است که وقتی از طرف خداوند همراه فرشتگان مأمور سجده به آدم شد، از فرمان خدا تخلّف کرد و رانده درگاه الهی شد و به وسوسه انسان ها پرداخت. شیطان به نیروهای گمراه کننده و وسوسه گر و متجاوز نیز اطلاق می شود؛ چنانکه در قرآن مجید آمده است: «...شیاطین الانس و الجن...»(3). « بخش پاسخ به سؤالات » 3) سوره انعام، آیه 112.
شیطان چند تاست؟	همان گونه که از آیات قرآن استفاده می شود، دو گروه شیاطین وجود دارند: یک گروه شیاطین جنّی می باشند که از جنود ابلیس بوده از رهگذر وسوسه، انسان ها را منحرف می سازند. دیگر شیاطین انسی، یعنی انسان های طغیانگر و گمراه کننده که با القای شبهات و طرح برنامه های انحرافی، موجبات گمراهی انسان ها را فراهم می سازند. « بخش پاسخ به سؤالات »
از آنجا که ابلیس از جنس آتش آفریده شده، چگونه در قیامت آتش دوزخ در او اثر داشته و او را عذاب خواهد کرد؟	بر اساس آنچه در آیات قرآن کریم آمده است خداوند ابلیس و به طور کلّی گروه جنیان را آتش گدازنده (نارالسّموم) و به تعبیری دیگر در سوره الرحمان از شعله درخشنده آتش (مارج من نار) خلق کرده است؛ امّا حقیقت این آتش و این که آیا این آتش همین آتش این دنیاست بر ما پوشیده است. اولاً: آتش دارای شدّت و ضعف است که مرتبه شدید آن بر مرتبه ضعیف اثر می گذارد و شکّی نیست در این که ابلیس در آتشی که بسیار شدید است افتاده می شود. ثانیاً: آفرینش ابلیس از آتش و اثر گذاشتن آتش بر او به جهت عذاب در عالم آخرت مانند آفرینش انسان از خاک است «و من آیاته خلقکم من تراب» ولی اگر کلوخی را بر بدن شخصی بزنند احساس درد می کند. ثالثاً: عذاب به آتش و یا خاک تعلّق نداد، عذاب به روح و نفس تعلّق دارد؛ روح و نفسی که یا در قالب جسمانی آتش و یا در قالب جسمانی خاک است. آتش و خاکی که حیات ندارد احساس رنج و عذاب هم ندارد؛ پس این احساس در جسم آدمیان و یا جسم ابلیس که آتش است، متعلّق به روح است. « بخش پرسش و پاسخ »
با آنکه شیطان(ابلیس) یکی بیش نیست، چرا قرآن مجید به لفظ شیاطین، تعبیر می کند؟	شیطان در لغت اسم خاصّ ابلیس نیست، بلکه به هر موجود سرکش و متمردی گفته می شود، و چون سرکشی و طغیان صفت بارز ابلیس است، غالباً در مورد او به کار می رود؛ ولی اختصاص به او ندارد. از همین رو در قرآن مجید آمده است: «شیاطین الانس و الجن»(4) از سوی دیگر خود ابلیس نیز دارای همکاران زیادی از جنس خود می باشد؛ چنانکه در قرآن مجید آمده است: «واجلب علیهم بخیلک و رجلک(5)؛ با جمله لشگر سواره و پیاده ات بر آنها بتاز». به این جهت نیز کلمه شیاطین به کار می رود. « بخش پاسخ به سؤالات » 4) سوره انعام، آیه 112. 5) سوره اسراء، آیه 64.
چرا شیطان نمی میرد؟	از احادیث استفاده می شود که تمام موجودات، حتّی شیطان خواهند مرد. شیطان نیز مانند سایر موجودات زنده خواهد مرد. لیکن چون از خداوند مهلت گرفته است، تا روز وقت معلوم، زنده می ماند. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا شیطان با نفس امّاره یکی است؟	شیطان با نفس امّاره فرق دارد. نفس امّاره، نفس انسان است، در صورتی که از تمایلات و غرائز پیروی کند؛ در صورتی که شیطان موجودی است وسوسه گر که انسان را وسوسه می کند و با القای وسوسه در نفس انسان، آدمی را به کارهای زشت می خواند. « بخش پاسخ به سؤالات »
چگونه امر به سجود حضرت آدم«علیه السلام» شامل ابلیس شد، با اینکه وی از فرشتگان نبود؟	درست است که وی از فرشتگان نبود؛ ولی چون در جمع فرشتگان مشغول عبادت خدا بود، فرمان مذکور شامل او نیز شد و خود او هم می دانست که مشمول فرمان الهی شده است، و از فرمان خدا به علّت استکبار و برتری جویی تخلّف کرد. « بخش پاسخ به سؤالات »
اگر اهریمن را خداوند آفریده است، چرا باید او را بد بدانیم؟	موجوداتی که دارای اراده و اختیار می باشند، بدی آنان در اثر اعمالی است که خود آنان انجام می دهند و خداوند آنان را بد نیافریده است؛ مثلاً شیطان که به خدا کافر شد و از فرمان وی سرپیچی کرد و رانده درگاه الهی گشت، خود باعث شده که او را به بدی بخوانند؛ نه اینکه خداوند در اساس خلقتِ وی، بدی را قرار نهاده است. « بخش پاسخ به سؤالات »
شیطان چگونه موجودی است؟	شیطان از جن و دارای اراده و اختیار است؛ از این رو وقتی عصیان و سرکشی کرد، خداوند او را طرد و از رحمت خویش دور ساخت. اینکه امر خداوند به سجود، وی را هم شامل شد، به این دلیل بود که وی هماره در میان فرشتگان مشغول عبادت بود؛ تا آنجا که فرشتگان او را از خود می پنداشتند. « بخش پاسخ به سؤالات »
علّت دشمنی شیطان با انسان چیست و چرا خداوند به شیطان مهلت داد تا به وسوسه انسان ها بپردازد؟	همچنان که قرآن مجید می فرماید شیطان دشمن آشکار ماست چرا که او خود و همدستانش را برای وسوسه و گمراه کردن و در نهایت به جهنّم کشیدن انسان ها آماده و مهیا ساخته است. و علّت دشمنی وی تکبّر او نسبت به آدم است؛ چرا که آدم شایسته آن همه تکریم از ناحیه خداوند متعال شد به گونه ای که شیطان هم مامور شد، تا مانند فرشتگان در برابر حضرت آدم سجده کند؛ امّا او از این کار تخلّف کرد. و گفت: «انا خیر منه مخلقتنی من نار و خلقته من طین(6)؛من از او بهترم مرا از آتش آفریده ای و او را از خاک خلق کرده ای». و اینکه خداوند شیطان را مهلت داد تا برای وسوسه انسان ها قیام و اقدام کند به خاطر این بود که شیطان عبادت های طولانی برای خدا انجام داده بود و به پاداش آنها خواسته وی که از جمله همین مهلت خواستن بود پاسخ داده شد. در این باره در قرآن کریم آمده است: «قال رب فانظرنی الی یوم یبعثون * قال فانّک من المنظرین * الی یوم الوقت المعلوم(7)؛ مرا تا روزی که برانگیخته می شوند[قیامت ]مهلت ده * خداوند گفت: به درستی که تو از مهلت داده شدگانی * تا روز وقت معلوم». توضیح این نکته لازم است که این پاسخگویی به سؤال شیطان زمینه یی برای ترقّی و تکامل روحی انسان ها نیز هست و در این امر حکمتی نیز نهفته است؛ چرا که وجود شیطان و وسوسه های او یکی از عواملی است که با طرح راه ضلالت در کنار راه هدایت زمینه را برای انتخاب آزاد و در عین حال دشوار انسان فراهم می آورد و در چنین زمینه ای، انتخاب راه هدایت و صواب از سوی انسان ارزشمند خواهد بود. « بخش پرسش و پاسخ » 6) سوره ص، آیه 76. 7) سوره ص، آیه 78.
چه اعمالی فرمان شیطان محسوب می شود تا از آن اجتناب کنیم؟	درباره اینکه شیطان در میان بندگان خدا به چه چیز امر می کند، در دو آیه قرآن اشاره شده است؛ نخست: «انما یأمرکم بالسوء و الفحشاء(8)؛ یعنی شیطان شما را به بدی [سوء ]و کارهای قبیح [فحشاء ]فرمان می دهد». دوّم: «و من یتبع خطوات الشیطان فانه یأمر بالفحشاء والمنکر(9)؛ یعنی و کسی که از گامهای شیطان تبعیّت کند[و از او پیروی نماید] به درستی که شیطان به کارهای زشت [فحشاء] و ناپسند [منکر ]امر می کند». بنابراین شیطان، انسان را به امور بد[سوء] و قبیح [فحشاء] و ناپسند[منکر] امر می کند. سوء در زبان عرب به آنچه که در ذات خود مستحسن نیست گفته می شود؛ چه این امر در عمل باشد، یا در موضوع، یا در حکم؛ و چه در امری قلبی، یا در امر معنوی و یا غیر آن باشد. سوء، متضاد حُسن [خوبی ]است(10). و فحشاء به آنچه گفته می شود که در صورت و شکل به نحوی آشکار و بیّن، زشت و قبیح باشد؛ چه در عمل یا در گفته یا در موضوعی باشد(11). و منکر، آن چیزی است که عقل سالم، حُسن و خوبی آن را انکار کرده؛ بل به زشتی و قبح آن حکم می کند(12). بنابراین شیطان به تمامی اموری که نزد شرع و عقل، زشت و بد و ناپسند شمرده شوند امر می کند و این امور گرچه از نظر مفهوم با یکدیگر متفاوتند؛ لیکن در بسیاری موارد از نظر مصداق خارجی متحد هستند و یک امر به اعتبارهای مختلف هم بد و هم زشت و هم ناپسند به شمار می آید. و انسان عاقل با پیروی از فرامین شارع مقدّس که خود، عقل محض است از اوامر شیطان و وسوسه های او اجتناب می کند. « بخش پاسخ به سؤالات » 8) سوره بقره، آیه 168. 9) سوره نور، آیه 21. 10) التحقیق فی کلمات القران، ج 5، ص 251. 11) همان، ذیل ماده فحش. 12) همان، ج 12، ص 239.
آیا صحّت دارد که شیطان چیزهایی از خدا خواست و خداوند به وی داد؟	به طوری که از آیات قرآن و احادیث استفاده می شود، شیطان هنگامی که از درگاه الهی رانده شد، از خداوند چند چیز خواست: از جمله این که این امکان به او داده شود که در انسان ها وسوسه نماید و موجبات گمراهی آنان را فراهم نماید. دیگر اینکه تا قیامت زنده بماند. خداوند هر دو خواسته او را اجابت کرد. البته این یادآوری لازم است که وجود شیطان و وسوسه های وی، اختیار و اراده را از انسان ها سلب نمی کند. علاوه بر این، شیطان چون دشمن انسان است و برای وسوسه انسان ها دام گسترده، بیشتر باعث تقویّت انسان هاست؛ زیرا انسان در برابر وی باید خویشتن را مجهز سازد و با اراده و ایمان قوی به مبارزه او برخیزد و همین باعث نیرومند شدن اراده و ایمان وی می گردد. « بخش پاسخ به سؤالات »
چگونه ابلیس، که موجودی پلید است، زمینه ساز تکامل انسان می گردد؟	اگر ابلیس نبود، ترک گناه و اطاعت از خداوند، چندان اهمیّتی نداشت؛ ولی با وجود ابلیس و وسوسه های وی، ترک گناه سخت تر و دشوارتر است. این بدان لحاظ است که انسان در اثر مخالفت با وسوسه های شیطان و مبارزه با خواسته های وی ورزیده و نیرومند می شود. « بخش پاسخ به سؤالات »
چگونه یک موجود مانند شیطان می تواند در همه انسان ها ایجاد وسوسه کند؟	اولاً هیچ استبعادی ندارد که یک موجودی دارای نیروی گسترده ای باشد که با آن بتواند همه انسان را به شر و فساد دعوت نماید و در آنان القای وسوسه کند. ثانیاً: شیطان تنها یکی نیست؛ بلکه اواعوان و کمک کارهای بسیاری دارد که از آنان در این زمینه کمک می گیرد. « بخش پاسخ به سؤالات »
اگر شیطان به صورت انسان درآید آیا برای انسان قابل تشخیص می باشد؟	به نظر می رسد که این در مورد انبیا و رجال الهی ممکن بوده است؛ درباره حضرت موسی و حضرت نوح«علیهم السلام» چنین امری نقل شده است. امّا اینکه شیطان در حال حاضر هم برای اینکه افرادی را بفریبد، به هیأت انسانی درآید و به صورت ناشناس آنان را به انحراف و ضلالت بکشد، دلیلی بر نفی آن نداریم. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا نکیر و منکری که شب اوّل قبر برای سؤال می آیند، زاد ولد می کنند یا نه؟ و آیا شیطان هم زاد و ولد می کند یا خیر؟ و اگر زاد و ولد می کنند، آنها هم پس از مدّتی می میرند؟	آنچه از نظر اسلامی، اعتقاد به آن لازم است مسأله پرسش در قبر است؛ ولی خصوصیّات آن مانند اینکه سؤال آنان چگونه انجام می گیرد و دو ملکی که پرسش می نمایند دارای چه خصوصیّاتی هستند، علاوه بر اینکه اعتقاد به آن خصوصیّات لازم نیست، از نظر مدارک اسلامی هم روشن نیست. امّا درباره شیطان می توان گفت: از نظر قرآن و گفتار پیشوایان دینی روشن است که شیاطین تولید مثل دارند. قرآن درباره شیطان می گوید: «اتتخذونه و ذریته اولیاء؛ آیا شما او را و ذریه اش را دوستان خویش می گیرید»؛ ولی درباره ملایک از نظر زاد و ولدشان در قرآن و روایات اصلاًسخنی بیان نیامده است. « بخش پاسخ به سؤالات »
آیا ابلیس، دارای فرزندانی است؟	قرآن مجید برای ابلیس اثبات ذریه(فرزندان) کرده است؛ آنجا که می فرماید: «و اذ قلنا للملائکه اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس کان من الجن ففسق عن امر ربه افتتخذونه و ذریته اولیاء من دونی و هم لکم عدو(13)؛ و آنگاه که به فرشتگان گفتیم که آدم را سجده کنید پس سجده کردند؛ جز ابلیس که او از جن بود و از فرمان خداوند تمرّد کرد. آیا پس او را و ذریّه(فرزندان) او را به جای من اولیای خویش می گیرید؟ در حالی که آنان دشمن شما هستند. « بخش پاسخ به سؤالات » 13) سوره کهف، آیه 50.
نقش شیطان چیست؟	پاسخ:اوّلاً، همچنان از آیات کریمه قرآن مجید استفاده می شود، این تنها شیطان نیست که به اغوا و وسوسه انسان ها می پردازد؛ بلکه ذریه او و اعوان او که از آنها به خیل و رجل(سوارگان و پیاده گان) تعبیر شده است، وی را کمک می دهند. ثانیاً، در مورد آیه کریمه ثم لاتینهم من بین ایدیهم و من خلفهم و عن ایمانهم و عن شمائلهم(14)؛ سپس هر آینه از جلو و پشت سر و راست و چپ آنان می آیم». از برخی روایات استفاده می شود که منظور از آمدن شیطان به سراغ انسان از پیش رو این است که آخرت و جهانی را که در پیش دارد در نظر او سبک و آسان می نمایاند. و منظور از پشت سر این است که آنها را به گردآوری اموال و تجمع ثروت و بخل از پرداخت حقوق واجب به خاطر فرزندان و وارثان دعوت می کند. و منظور از راست این است که امور معنوی را به وسیله شبهات و ایجاد شک و تردید ضایع می سازد. و منظور از طرف چپ این است که لذّات مادّی و شهوات را در نظر آنها می آراید. بنابراین انسان باید با پناه بردن به خدا و توکّل به او، در پرتو ایمان راسخ و عزم قاطع برای انجام اعمال شایسته و ترک گناه نقشه های شیطان را خنثی کند. « بخش پاسخ به سؤالات » 14) سوره اعراف، آیه 17.
اگر شیطان از آتش آفریده شده است، چگونه داخل حسم بشر می شود؟	در عین حال که شیطان از آتش آفریده شده است، دارای لطافت می باشد و منظور این نیست که شیطان از نظر مادّه و صورت مانند آتشی است که ما آن را می افروزیم و از حرارت آن استفاده می کنیم؛ بلکه ممکن است مقصود از آتشی که مبدأ آفرینش شیطان است، عناصر موجود در آتش باشد، همراه با لطافت خاصی. در آن صورت اشکال ندارد که در جسم انسان هم راه پیدا کند، امّا باید توجّه داشت که کار او وسوسه گری و القای مطالب و اندیشه های باطل در روح انسان است. به طوری که از آیات قرآن استفاده می شود، شیطان از جن است و معلوم است که جن هم دارای روح می باشد. از این رو می تواند در روح انسان اندیشه ها و اوهام باطل را به صورت وسوسه وارد سازد. « بخش پاسخ به سؤالات »
رانده شدن شیطان از درگاه خداوند به چه معنا است؟	اینکه می گوییم خداوند متعال شیطان را از درگاه خویش رانده کنایه از این است که او را مشمول رحمت خاصّ خویش قرار نمی دهد و او از این رحمت رانده شده است.